TDE 1. SINIF OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ

OSMANLICA SESLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ Osmanlıcada ünlüler; nicelik bakımından uzun ve ortalama uzun olarak ikiye ayrılır. Türkçe sözcüklerde uzun ünlü yoktur. Türkçenin bütün ünlüleri ortalama uzunluktadır. Arapça ve Farsça sözcüklerde ise ortalama uzun ünlülerin yanında bir de uzun ünlüler vardır. Arapça ve Farsça sözcüklerde ortalama uzunluktaki ünlüler, sözcük başında elifle ا gösterilmiştir. Ancak sözcük ortasında harfle gösterilmez. Sözcük sonunda ise yalnız a ve e ünlüleri harfle gösterilebilir. Bunlar da elifle değil, biçimce he denilen ه ile gösterilir. Diğer ortalama ünlüler sözcük sonunda da harfle gösterilmez. Uzun ünlüler ise sözcük başında a, meldi elif آ; i, elif ve ye ; u, elif ve vav او la gösterilmiştir. Aynı sesler için sözcük ortasında ve sonunda elif, ye, vav harfleri kullanılmıştır. Arapçada elif dışında yalnız sözcük sonunda kullanılabilen ve elif-i maksure(kısaltılmış elif) denen uzunluk işareti ye harfidir. Türkçe sözcüklerde ise bunlar sözcük başında ortalama uzunluktaki ünlüler için kullanılmıştır. Sözcük ortasında ve sonunda ise Türkçe sözcüklerde genellikle harf kullanılmıştır. Ancak bu seslerin uzunluğunu göstermek için değil, okumayı kolaylaştırmak içindir. Arapçada 3 ünlü vardır: a, i, u. Farsçada da 3 ünlü vardır: a,i u. Farsçada bu ünlülerin nitelik ve nicelik bakımından çeşitlenir. â,e’, î, ê,û,ô Görüldüğü gibi Arapça ve Farsça sözcüklerde ü,ö,ı sesleri yoktur. Bu dillerden alınmış kelimelerde bu seslerin söylenmesi halklılaştırmanın sonucudur. Ancak, tecvit(harfleri oluştukları yere ve niteliklerine göre söylemek) eğitimi alan kişiler Arapça ve Farsça ünlüleri niteliklerine göre söylemişlerdir. Yardımcı işaretler: 1. Üstün: َ a, e ünlüleri için kullanılır. İki üstün ayrılma durum ekinin yazılışında kullanılır. داً:dan,den(tenvin) 2. Esre: ِ ı,i ünlüleri için kullanılmıştır. 3. Ötrü: ُ o,ö,u,ü ünlüleri için kullanılmıştır. 4. Med: ~ Arapçada ünlülerin uzunluğunu gösterir. Türkçede ise ön ses olan a için elif üzerine konur. 5. Şedde: ّ Arapça kelimelerde aynı ünsüzün iki kez okunmasını sağlamak için kullanılmıştır. 6. Cezm: ْ Ünsüzün harekesiz olduğunu göstermek için kullanılmıştır. ÜNSÜZLER:Türkçe ünlüleri bakımından zengindir. Bu durum Arapça ve farsça sözcükler için geçerli değildir. Ortalama uzunluktaki ünlüler harekelerle gösterilmiştir. Ünsüz harfler, ünlülerin niteliklerini(kalınlık-incelik) belirmede etkili olmuştur. Kalın ve ince ünsüzler sözcüğü okumaya yardımcı olur. Kalın ünsüzler: ح خ ص ض ط ظ ع غ ق tır. Bu harflerin yanında kalın ünlüler kullanılır. Bunların dışındaki ünsüzler incedir. Arapçaya özgü ünsüzler: ء ث ذ ح ص ض ط ظ ع ünsüzleri Arapçaya özgüdür. Bunlardan ث ح ع harfleri sadece Arapça sözcüklerde bulunur. ذ ض ط bazı Farsça sözcüklerde bulunabilir. Farsçaya özgü ünsüzler: پ چ ژ گ harfleridir. خ Farsçaya özgü sayılabilir. Önünde vav و la yazıldığında dudaksıl yuvarlak bir ses olur. خواجه Bu söyleyiş Farsçaya özgüdür. W ünsüzü Farsçaya özgüdür. Türkçeye özgü harf: ڭ tir. Osmanlıca yazı türleri: Nesih: Dini kitaplarda kullanılan yazıdır. Bunda harekeler kullanılmıştır. Sülüs: Nesihin boyutça büyüğüdür. Süslü bir yazıdır. Talik: Sanat amaçlı olarak en çok taş üzerine yazılan kitabelerde kullanılmıştır. Bu yazıda harfler eğik yazılır, kuyruk kısımları uzatılır Sülüsten geliştirilmiştir. Rık’a: Günlük yazışmalarda kullanılan yazıdır. Bunda iki noktalar çizgi, üç noktalar ters v’ biçiminde gösterilir. Osmanlının resmi yazısıdır. Hemze: Arapçada bir ünlü ile başlıyor gibi görünen her kelime aslında hemzeyle başlar. Yazıda bu ünsüzü Araplar da göstermezler, kürsüsü olan elifi yazmakla yetinirler. Bu ünsüz bulunduğu yere göre değişikliklere uğratılmıştır. a) Kapalı tek heceli kelimelerde iç ses ise tamamen düşürülmüştür. رؤىا rü’ya yerine rüya gibi. KARACAN AKADEMİ SULTAN UĞURLU Ya da bir ünlü gibi okunmuştur. شأر şa’r yerine şair gibi b) Ünsüzle biten tek heceli kelimelerin sonundaysa düşürülmüştür. شىء Şey’ yerine şey gibi. c) İki ve daha çok heceli kelimelerde ilk hecenin sonundaysa ya kesmeli söylenmiş ya da ünlüyü uzatmıştır. تأثير te’sir yerine têsir, مؤمن mü’min yerine mûmin gibi. d) İki ve ikiden çok heceli kelimelerde ilk hece açıksa ardındaki hecenin ilk sesi olarak bir ünlü gibi okunmuştur. متأثر müteessir gibi. İlk hece kapalıysa ilk hecenin son ünsüzüyle bir hece kurmadığını göstermek için kesmeyle okunmuştur. مسؤل mes’ul gibi.