AÖF TDE 2. SINIF OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ 1. ÜNİTE

ARAPÇA KELİMELER: Osmanlı Türkçesinde kullanılan Arapça kelimeler isim kategorisinden olan isim, sıfat, zarf, bağlaç, edat, ve harf-i cer denilen edat ve zarflardır. Osmanlı Türkçesinde Arapça fiil kullanılmamıştır. Arapça isimler yapısına göre ikiye ayrılır. 1. Asıl isimler(ism-i câmid): Bunlar özel isimler, cins isimler ve sayı isimleridir. 2. Türemiş isimler( ism-i müştak): Arapçada bütün isimler fiilden türemiştir. Türemiş isimler kendi aralarında gruplandırırlır. İSİMLER: SIFATLAR: İsm-i camidler İsm-i fâ’il: Etken sıfat ya da sıfat fiillerdir. Masdarlar :mücerred, mimli, mezidünfih İsm-i mef’ûl : Edilgen sıfat ya da sıfat fiillerdir. ve mec’ûl olarak dörde ayrılır. Sıfat-ı müşebbehe : Değişmeyen durumları ism-i tasgir : Küçültme isimleridir anlatan sıfatlardır. İsm-i mekan:yer adlarıdır. İsm-i tafdil: Derece açısından üstünlük bildiren ism-i alet : Alet adlarıdır sıfatlardır.(en, daha) İsm-i zaman: zaman adlarıdır. Mübalağa-i f’âil :Abartma sıfatlarıdır. ism-i alet : Alet adlarıdır. İsm-i mensûb : Nisbet anlatan kelimelerdir. istanbulÎ (İstanbullu) Arapça kelime yapımı: Arapça bükünlü dillerdendir. Kelimeler ön ve son eklerle değil bükünleme yoluyla türetilir. Arapçada birkaç kelime dışında bütün kelimelerin kökü en az üç harften oluşur. Bunlar asli harflerdir. Asli harflerin başına ortasına ve sonuna zaid (artık) harfler eklenerek yeni kelimeler oluşturulur. : Kök ünsüzler dilin bütün ünsüzleri olabilir. Kök harfler, asli harflerdir. Bunlar üç tanedir. Bazı kelimelerde son harf tekrarlanır ve dört harf olur. 5 harf olanlar da vardır. Üç harften oluşan köklere sülasi, dört harften oluşan köklere rubai, beş harften oluşanlara humasi denir. Kelimelerin kalıpları; kıldı, işledi anlamındaki fa’ale’nin üç harfi kullanılarak kalıplar oluşmuştur. Kelimede asli harflerden başka harf varsa bunlara (zâid, ekleme=) artık harf denir. İlave edilen artık harfler on tanedir. Çok az kullanılan ل , ه dışındaki sekiz artık harf şunlardır: hemze (أ) , elif (ا) , ت , س , م , ن, و , ى dir. Hemze her zaman artık değildir. Genellikle baştaysa artık harftir. Elif ve ünlü olan vav ve ye ise genellikle artık harftir.Bir kelimenin kalıbını bulmak için artık harfler ve uzun ünlüler aynen yazılır; Asli harfler için sırasıyla , ف ع ل sesleri yazılır. Harekeler ise olduğu gibi bırakılır. Örnek: Cehalet جهالت kelimesinde; e’ler hareke, â ve t artık harflerdir. Asli harfler c, h, l dir. Bu asli harflerin yerine sırasıyla , ف ع ل harfleri yazılır ve artık harfler aynen gösterilirse kelimenin kalıbının fa’âlet olduğu ortaya çıkar. Artık harflerin nerelerde bulunabileceğini bilmek yararlıdır. Hemze-elif( أ): Sadece kelime başında artık harftir. Elif: Ortada bulunduğu Zaman artık harftir. Te: Başta ortada ve sonda artık harf olabilir. Sin: Baş tarafta ist- ve müst- grubu içindeyse artık harftir. Mim: Sadece başta olduğunda artık harftir. Nun: Başta in- ve mün-, sonda ân, în, ûn, eyngruplarında bulunduğu zaman artık harftir. Vav: Uzun sesli olarak ortadaysa artık harftir. Ye: Ortada uzun sesli olduğunda ve sonda -iyyün (dilimizde î okunur), -iyye, -iyyet gruplarında yer aldığında artık harftir. Kalıp bulma alıştırmaları: Mâhir:…………………………………… Teşkil:…………………………………… İstihsâl :………………………………… Teşekkür:……………………………….. Tehâcüm:……………………………..…… Mekteb:…………………………………..… İkram: ……………………………………… Simâ’:……………………………………..…. Husûmet: …………………………….. Mihnet:…………………………………… Rahmet:………………………………….... Şehâdet:…………………………………… Kurbân:……………………………………… Muttalib:………………………………… Mevlid:……………………………………… Müstakbel:……………………………. Karâr:……………………………………… Kerîm:………………………………………. Kabûl:……………………………………….. İsraf:……………………………………… İnkâr:………………………………… İstişâ're:…………………………………… Fikret………………………………… Ekrem…………………………………… Ezvak……………………………………… İdhâl………………………………………… İstihlâk…………………………… İnkişâf………………………………… Merhamet:…………………………… İnkılâb……………………………………… İştirâk…………………………………… Müzâkere………………………………… Müşahid…………………………………… İhrâc………………………………………… Tecâhül…………………………………… Teşekkür………………………………… Harflerine Göre Arapça Kelimeler: Arapça kelimeler asli harflerinin niteliğine göre sahih ve mu’tell olarak ikiye ayrılır. ا و ى harfleri içinde illet harfleridir. Bulundukları kelimelerde değişikliklere uğrarlar. İçinde bu harflerden biri ya da ikisi bulunan kelimeler mu’tell; illet harfi bulunmayan kelimeler ise sahihtir. Sahih kelimeler 3; mu’tel kelimeler ise dört kısımdır. Böylece Arapça kelimeler asli harflerinin niteliğine göre yedi kısıma ayrılır ve buna aksam-ı sebâ denir. Bu yedi kısım kelime şunlardır: A) Sahih kelimeler: 1. Sâlim : Asli harflerinden biri ا و ى ء olmayan ve içinde aynı iki harf bulunmayan kelimelrdir. Hilm, darb, nazar .. 2. Mehmuz: Asli harflerinden biri hemze olan kelimelerdir. أدب Edep, أمر emr, يأس ye’s, شىء şey’ ….. 3. Muzâaf: Asli harflerinin son ikisi aynı olan kelimelerdir. سبب sebeb , قرار karar , طب tıbb, رد redd,… B) Mu’tell kelimeler: 1. Misâl: Asli harflerinden ilki vav veya ye olan kelimelerdir. وعظ va’z, وقوع vukû’ , يمن yümn 2. Ecvef: Asli harflerinden ikincisi vav veya ye olan kelimelerdir. قول kavl, سوق sevk, سير seyr,… 3. Nâkıs: Asli harflerinden üçüncüsü vav veya ye olan kelimelerdir. سهو sehv, عفو afv شكايت şikayet…. 4. Lefif: Asli harflerinden ikisi illet harfi olan kelimelerdir. ولايت velayet, وفا vefâ, ريا riyâ ……. Arapça İsimlerde Sayı: Arapça isimlerde teklik, ikili (tensiye) ve çokluk(cem) vardır. İkili (Tesniye): Arapça kelimelere –eyn veya –ân ekleri getirilerek yapılır. Daha çok –eyn kullanılmıştır. Zâviyetân(iki açı), harfân(iki harf), devleteyn(iki devlet), Bahreyn(iki deniz), Haremeyn (iki şehir-mekke ve Medine) Çokluk(cem): Arapçada çokluk iki gruptur. Eklemeli ve bükünlü. Eklemeli (sâlim) çokluk: -în, -ûn ekleri eril(müzekker) çokluk yapar. Müslimîn, mü’minîn, hâzirûn….. -ât eki ise dişil (müennes) çokluk yapar. Bu eki alan kelimelerin sonunda ه ت harfleri varsa bu harfler yazılmaz. Tekili dişil olan kelimelerin çoğulu da bu ekle yapılır. Muallime >muallimât, teşkil>teşkilât, vukû’> vukuât, şikâyet> şikâyât …… Bükünlü (Mükesser) çokluklar: Mükesser çokluklar semaidir. Yani işitilerek öğrenilir. Sâlim olmayan bütün çokluklar mükesserdir. Ve bu kategorideki kelimeler dişildir. Keder>ekdâr, emir>umûr, kitab>kütüb, cebel>cibâl, âlim>ulemâ, câhil>cühelâ, ekber>ekâbir, târih>tevârih…… Aşağıdaki kelimeleri aksam-ı sebaya göre gruplandırız: كرم kerem شعر şi’r نظر nazar حلم hilm صنف sınıf شرح şerh جهل cehl كتابت kitâbet الم elem ى رأ re’y يأس ye’s جزء cüz’ هيئت hey’et دور devr فوق fevk جور cevr جواب cevâb دولت devlet سوق sevk خير hayr شيخ şeyh عيان ilân ميل meyl سيل seyl فيض feyz كيف keyf خير hayr ضيافت ziyâfet محو mahv Aşağıdaki kelimeleri sayılarına göre sınıflandırınız. ليلتين leyleteyn والدين valideyn حرمين Haremeyn مأمورون memûrûn منافقين münâfıkîn حرفان harfân وقوعات vukûât تشكيلات teşkilat انقلاب inkılâb تظاهرات tezâhürât اثباب esbâb احكام ahkâm اصناف esnâf احباب ahbâb حبيب habîb اوصاف evsâf اوهام evhâm اكابر ekâbir علوم ûlum حروف hurûf جبل cebel جبال cibâl