AÖF TDE 2. SINIF ORHON TÜRKÇESİ 2. ÜNİTE

TÜRK DİLİNİN DÖNEMLERİ 2.ÜNİTE Türk Dilinin Orhun Türkçesinden Önceki Dönemleri:Türk dilinin en eski yazıtı, VII. Yüzyıla ait altı satırdan ibaret olan Çoyren yazıtıdır. Moğol dilinin en eski yazalı belgesi. 1225 tarihli Yesünke taşı’dır. Tunguzcanın en eski yazılı belgesi bugün ölü diller arasında sayılan Çuçen diline aittir. Bu belgeler 1413 ve 1433’ten kalmadır. Mançuca belgelerin en eskisi 16. Yüzyıla aittir. Korecenin ilk belgeleri 1443’e aittir. Japoncanın en eski yazılı belgesi ise 712 yılına aittir. Görüldüğü gibi Türk dili Altay dilleri arasında en eski yazı dilidir. Bir dilin bilinmeyen en eski dönemleri hakkında ancak rekonstrüksiyon (yeniden oluşturma, kurma) yöntemiyle fikir sahibi olabiliriz. Türk dili yazılı metinlerden önce de çok uzun süre kullanılmıştır. Ana Altayca Dönemi:Türk dilinin tarihinde en erken dönem, Altay dil birliği dönemidir. İlk Türkçe Dönemi: Altay dil teorisini kabul etmeyenler için bu Türk dilinin en eski dönemidir. Altay dil birliğini kabul edenler için ise Ana Altaycadan ayrılmış ve bağımsız bir dil olarak gelişmeye başlamıştır. MÖ 3.500’lü yıllardan Milada kadarki dönem olarak kabul edilir. Bu dönem Çuvaşça da dahil olmak üzere bütün Türk dillerinin ata dönemidir. Ön Türkçe döneminde r-z, l-ş denklikleri sebebiyle daha sonra ortaya çıkacak olan ayrışma henüz olmamıştır. İlk Türkçe döneminde ogux biçiminde konuşanlar vardır. Bu Ana Çuvaşçada ogur, Ana Türkçede oguz olmuştur. Ana Çuvaşça ve Ana Türkçe Dönemi:Bu dönem miladın ilk yıllarından Türk diliyle yazılan ilk belgelerin bulunuşuna kadarki dönemdir. r’li konuşanların dili olan Ana Çuvaşça( Ana Bulgarca) dönemi , sözü edilen yıllar içinde Karadeniz’in kuzeyinde ve Kuzey Kafkasya’da yaşayan Bulgar Türklerinden kalan belgeleri içine alır. Bu konuda Bizans kaynaklarında bilgi vardır. Bizans kaynaklarını Macar bilgini Moravesik incelemiş, r’li konuşanlara on ogur, ogur dendiğe bunların Atilla’nın Hunlarından olduğunu belirtmiştir. z’li konuşanların dili Ana Türkçe Çuvaşça dışındaki bütün türk dillerini kapsar. z’li konuşanların 1. Köktürk kağanlığı döneminde (552-630) birtakım Nirvanasutraların( =Nirvanaya ulaştığına inanılan kişilerin felsefelerinin anlatıldığı Budizm kitapları)Türkçeye çevrildiği Çin kaynaklarında geçer. Bizans kaynaklarında oguz grubundakilerin Bizansla ilişkileri anlatılır. İstemi Kagan’ın Doğu Roma İmparatoruna elçi ve mektup gönderdiği belirtilmiştir. Elçi Sogd kökenlidir. Sogd: İran halklarından olan soğdlar bugünkü Özbekistanda yaşamış, Türklerle iyi ilişkiler kurmuş, Zerdüştlük, Budizm, Maniheizm ve Hristiyanlık gibi çeşitli dinleri benimsemiş, Bögü kagan Maniheizmi devlet dini olarak kabul ettikten sonra Sogd yazısı yaygınlaşmıştır. Eski Türkçe Dönemi(VII.-XIII.yy):Bu dönemİlk yazılı belgelerin tesbit edildiği Köktürkçe ile başlar. Göktürkçe, Uygurca ve Karahanlı yazı dillerini kapsar. 13. Yüzyıla kadar Doğu Türkçesinde iki ayrı yazı dili olmuştur. Biri Köktürkçe ve Uygurca, diğeri Kaşgar’da ortaya çıkan Karahanlı Türkçesidir. Uygur ve Karahanlı Türkçesi birbirinin devamıdır; ancak yan yana kullanılmıştır. Farklı bir yazı dili olan “Eski Oğuz Türkçesi”nin ilk metinleri 13. Yüzyılda görülür ve bu Orta Türkçe döneminin başlangıcı olur. Eski Türkçe içindeki Karahanlı Türkçesinde en büyük değişiklik İslamiyetin kabulüyle Arap alfabesinin kullanılması olmuştur. Türkler Alfabe ve din konusunda hiçbir zaman tutucu olmamışlardır. Daha önce de762’de uygur hükümdarı Bögü kagan Mani dinini kabul etmiş ve manihey alfabesini kullanmıştır. Bu da gösterir ki yeni bir dinin kabulü ve yeni bir alfabe yeni bir dil döneminin başlatılması için yeterli değildir. İlk Dönemlendirme Çalışmalarında Eski Türkçe: Eski Türkçe dönemi başlangıçta 6. Ve 10. Yy’lar arası için kullanılmış, Uygur edebiyatının İslamiyetten sonraki ürünleri de bu gruba dahil edilmiştir. Türk dilinin dönemlendirilmesi konusunda Samoyloviç’in bir makalesi vardır. Bu makale Harezm Türkçesine yer vermesi bakımından önemlidir. Türkçenin asıl dönemlendirme çalışması 1936’da Gronbech’le başlar. Gronbech Türk dilini üç döneme ayırmıştır. 1. Eski Türkçe:Orhun ve Uygur Türkçeleri 2. Orta Türkçe: karahanlı Türkçesiyle başlar, 20. Yy başlarına kadar gelir. 3. Yeni Türkçe: 20. Yüzyıldaki Türk dillerini kapsar. Luis Ligetti’nin Türk dilini dönemlendirmesi şöyledir: 1. Eski Türkçe(VI.-IX.yy) : Köktürkçe ve Uygurca; belki Eski Kırgızca 2. Orta Türkçe(X.-XV.yy): a) Mani ve Buda tercümeleri, Uygurcanın kuruluşu b) Çağatay yazı dili c) Kıpçakça ve Oğuzca 3. Yeni Türkçe:16.yüzyıldan itibaren bugünkü Türkçenin kuruluşu Ligetti’nin dönemlendirmesinde dikkat çeken özellik, X.yy. sonrası Maniheist ve Budist Uygur yazmalarının Orta Türkçe içinde yer almasıdır. Oysa Gabain Köktürk ve Uygur harfli yazmaların tamamını eski Türkçe içinde değerlendirmiştir. Ahmet Caferoğlu, uzun bir süreTürkiye’de bu konuda çalışma yapan tek kişi olmuştur veKöktürk ve Uygur dönemlerini eski Türkçe başlığı altında incelemiştir. Daha sonra Nuri Yüce 6. Ve 9.yy. arasını Eski Türkçe olarak adlandırmış ve Orta Türkçeyi Karahanlı Türkçesiyle başlatmıştır. Türk Dilinin Dönemlendirilmesinde Kullanılan Olgu:İlk dönemlerde Türk dilini tarihi dönemlere ayırırken İslamiyet’in kabulü ölçüt alınmıştır. Ancak bu ölçütün doğru olmadığı görülmüştür. Din değişikliğinin ölçü olamayacağı Uygur edebiyatı içinde birden fazla dinin varlığıyla açıklanmıştır. Bu yüzden son dönem değerlendirmelerde İslamiyet’in kabulü ölçü alınmamıştır. Andras Rona Tas’ın son dönem değerlendirmesi şöyledir: Eski Türkçe: 1. Erken Eski Türkçe (400-550) 2. Geç Eski Türkçe (550-1200) a) Geç Eski Türkçe I (550-700) b) Geç Eski Türkçe II (700-1000) c) Geç Eski Türkçe III (1000-1200) Orta Türkçe: Rona Tas Orta Türkçe dönemini Moğol İstilası ile 1200’lerde başlatmıştır. 13.yy.dan itibaren Türkçenin doğu kanadındaki yazı dilinin yanında batı kanadında da yeni bir yazı dili ortaya çıkmıştır. Doğu Türkçesi: Harezm=> Çağatayca Batı Türkçesi: Eski Oğuz Türkçesi(=Eski Anadolu Türkçesi)=>Osmanlı Türkçesi Lars Johanson da 7.yy.dan Moğol istilasına kadarki döneme Daha Eski Dönem demiş ve bu dönemi: 1. Doğu Eski Türk Dili 2. Eski Uygur Türkçesi 3. Karahanlı Türkçesi Olarak üç alt gruba ayırmıştır. Orta Türkçe dönemini de Rona Tas gibi 13.yy’dan sonra başlatmıştır. Eski Türkçe Dönemini 12.yy’a kadar getiren ve bu dönemin üç yazı dilini kapsadığını gösteren diğer çalışmalar Marcel Erdal ve Aysu Ata(kitabın yazarı)’ya aittir. Orta Türkçe Dönemi:(XIII.-XX.yy): 13.yy’dan itibaren Moğol istilasıyla Türklerin farklı coğrafyalarda yaşamaya başlaması Orta Türkçe Döneminin başlangıcıdır. Bu dönemin başlangıcından 15.yy’a kadar doğuda Harezm Türkçesi, batıda Eski Oğuz(Anadolu) Türkçesi vardır. 15.yy’dan 20.yy’a kadar ise doğuda Çağatayca, batıda Osmanlıca hakim olmuştur. Orta Türkçe terimini ilk olarak Carl Brockelmann Karahanlı Türkçesi içinm kullanmış, daha sonra bu terimin anlamını Karahanlı, Harezm ve Çağatay Türkçelerini içine alacak şekilde genişletmiştir. Fuat Köprülü, Harezm Türkçesini (13.-14.yy) Çağatay devri içinde değerlendirmiştir. Ahmet Caferoğlu, Orta Türkçe dönemini Karahanlı Türkçesiyle başlatmış ve doğu kolundaki Türkçelere “Müşterek Orta Asya Türkçesi” demiştir. Müşterek Orta Asya Türkçesini de üçe ayırmıştır. 1. Kaşgar’da ortaya çıkan Hakaniye ya da doğu Türkçesi 2. Batı Türkistan’da Harezm’de gelişen Harezm(Altın Ordu) Türkçesi 3. Çağatay Türkçesi Nuri Yüce, Orta Türkçe Dönemini, 1. Yazı dili olma(XI.-XV.yy) 2. Gelişme dönemi (XVI.-XX.yy):Bu dönemde Osmanlı, Çağatay, Kıpçak, Türkmen vb. şiveler bu dönemde yazı dili haline gelmiştir. Yeni Türkçe Dönemi: XX.yy’lın başlarında başlayıp bugünkü Türk dil ve lehçelerinin (Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmence, Özbekçe, Kırgızca, Kazakça, Yakutça, Çuvaşça vs.) ortaya çıktığı dönemdir. Sonuç olarak Türk dilinin tarihi dönemleri şöyledir: Ana Altayca=>İlk Türkçe=> Ana Türkçe ve Ana Çuvaşça Ana Türkçenin gelişimi ise: Eski Türkçe Dönemi(VII. Ve XIII.yy): a) Köktürk Türkçesi b) Uygur Türkçesi c) Karahanlı Türkçesi Orta Türkçe Dönemi (XIII. Ve XX.yy): a) Doğuda=> Harezm ve Çağatay Türkçesi b) Batıda=>Eski Oğuz ve Osmanlı Türkçesi Yeni Türkçe Dönemi (XX.yy’ın ilk çeyreği-……)