AÖF TDE 2. SINIF OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ 4. ÜNİTE

ARAPÇA SIFATLAR: SIFAT-I MÜŞEBBEHE: Öznedeki değişmeyen bir durumu veya niteliği bildiren kelimelerdir. İsm-i fâ’illere benzerler. İsmi fâ’illerden farkı kalıcı nitelikler bildirmesidir. Çalışkan, girişken gibi. İsm-i fâ’iller ise geçici durumları belirtir.Ayrıca ism-i fâ’iller kıyasidir. Yani bir kurala göre türetilirler. Sıfat-ı müşebbehe ise semaidir.Sıfat-ı müşebbehe sınıfındaki kelimelerin sık kullanılan vezinleri şunlardır: Fa’îl: latîf(hoş), kerîm(cömert), kesîr(çok) Ef’al: ahmer(kırmızı), esved (kara),esmer, ekbem(dilsiz), a’mâ(kör); bu vezindeki kelimeler renk ve fiziki noksanlık bildirir. Fa’lân; atşân (susamış), keslân (tembel), fu’lân; uryân(çıplak), fa’l; sa’b(güç), fa’al;hasan(güzel) gibi sıfat-ı müşebbehe türeten başka vezinler de vardır. İSM-İ TAFDÎL: ifâde ettikleri niteliğin diğerlerine göre daha çok, en çok olduğunu ifade eden kelimelerdir. İsm-i tafdîlin tek vezni vardır. Efal. Ekber (en büyük) asgar(en küçük) ender(pek seyrek), a’zam (en büyük) sıfat-ı müşebbeheden farkı anlamıdır. Ahmak(aptal): sıfat-ı müşebbehe; elzem(en luzumlu): ism-i tafdildir. MÜBÂLAĞA-İ FÂİL: İşin çok yapıldığını ifade eden kelimelerdir.sık kullanılan vezinleri şunlardır: Fa’’âl: seyyâh(çok gezen), hallâk( daima yaratan), mekkâr(çok hileci), kezzâb(çok yalan söyleyen). NOT: Bu kalıpta türetilen bazı kelimeler mübalağa manası taşımayıp meslek adı yapmışlardır, bunların bir kısmında şedde kalkmıştır. Hamâl, kasâb, bakkal, cerrah Fa’ûl: cesûr(çok cesaretli), sabûr(çok sabırlı), cehûl(çok cahil), velûd(çok doğurgan),anûd(çok inatçı). İSM-İ MENSÛB: Aitlik, mensubluk anlamını veren sıfatlardır. Bu kategorideki kelimeler kıyasidir. Yani bir kurala bağlı olarak yapılır. Kelimenin sonuna ye harfi getirilir. Bu harf Arapçada şeddeli ve tenvinlidir. -iyyün eklinde okunur. Osmanlı Türkçesinde şedde ve tanvin kaldırılmış, -î şeklinde okunmuştur. Arp: ilmiyyün, Türkçe: ilmî NOT: Bazı Arapça kelimeler sonlarında bulunan harflere göre nisbet eki aldıklarında değişikliğe uğrarlar. • Kelimenin sonunda ت ه harfleri varsa bunlar atılarak nisbet eki getirilir. İdare>idari, ticaret>ticari gibi • Sonu hâ-i resmiye ile biten bazı yer adlarında hâ-i resmiye yazılmaz, vî eki getirilir. Edirne> edirnevî • Sonu çift ye harfi ile biten kelimelerde ikinci ye vava dönüşür.nebiyy(nebî)>nebevî, aliyy(alî)>alevî İSM-İ MEKÂN: İş ve hareketin geçtiği yeri bildiren kelimelerdir. Mimli masdarlarla aynıdır. Mef’il: meclis, menzil mef’ilet:menzilet, mes’ire mef’al: mekteb, mesken,ma’bed mef’alet: matba’a, mezbaha İSM-İ ZAMAN: Fiilin zamanını bildiren kelimelerdir.iki vezni vardır. Mef’al:mebde(başlangıç),mevlid(doğum zamanı), Mef’il: İSM-İ ÂLET: Alet, araş, gereç adı yapan kelime vezinleridir. Üç vezni vardır. Mif’al: miğfer, miskab(matkap), mikta’(kalemtraş) Mif’âl: mikrâz(makas), miftâh(anahtar), mıdrâb(mızrap), mikyâs(ölçek), mi’yâr(ölçek) Mif’ale: mişrebe(maşrapa), miknese(süpürge) İSM-İ TASGİR: Küçültme isimleridir. Osmanlı Türkçesinde bu kategorideki kelimeleri oluşturan vezinlerden fu’ayl vezni daha çok kullanılmıştır. Ubeyd(kulcağız),hüseyn( Hasancık) vs. İ’LÂL: Asli harfleri içinde illet harfleri olan (ا و ى) kelimelerde türetme sırasında bazı değişiklikler meydana gelir. Bu değişikliklere i’lâl denir. Bu değişiklik illet harfinin kelimeden çıkarılması biçiminde olursa buna hazf denir. Afv>af gibi. İllet harflerinin başka bir harfe dönüşmesi biçiminde olan i’lâllere de kalb denir. Meyl> imâle gibi. Sülâsi Mücerred Masdarlarda Yapılan İ’lâller: Fa’l, fi’l, fu’l vezinleri muzâ’af kelimelerde fa’’, fi’’, fu’’ şekline dönüşür. Medd, hiss, hubb gibi Fa’âl, fi’âl, fu’âl vezinleri nakıs kelimelerdefa’â’, fi’â’ fu’â’ şekline dönüşür. Bu kelimelerin sonundaki hemzeler genellikle yazılmaz. Cezâ, cilâ, du’â gibi Fi’le(t) vezni misal kelimelerde ilk harf atılarak ‘ilet durumuna gelir. Vasl>sıla, vasf>sıfat gibi. Not: İ’lâl ararken çift ünsüzle biten kelimelere ve uzun ünlüyle biten kelimelere bakmakta yarar vardır. Bu tür kelimelerin tamanında i’lâl vardır.medd, hiss, vefâ, cefâ, vedâ gibi.