AÖF TDE 1. SINIF OSMANLI TÜRKÇESİ 6.ÜNİTE

KELİME SINIFLARI-ADLAR Türkçe sözcükler iki ana gruba ayrılır. Fiiller ve isimler. İsimler kendi arasında isim, sıfat, zamir ve zarf olarak dörde ayrılır. Bunlardan başka aracı kelimeler olan edatlar vardır. edatlar da kendi arasında takı, bağlam ve ünlem olarak ayrılır. ADLAR:adlar kendi arasında şöyle gruplandırılır: a) Yoğun(somut) adlar b) Yalın (soyut) adlar a) Özel adlar, b) Cins adlar Adlarda Cinsiyet(Keyfiyet): Türkçede cinsiyet bildiren ek yoktur. Yalnızca bazı sözcüklerin anlamı cinsiyet içerir. Hala, dayı; tavuk, horoz; boğa, inek gibi. Farsçada da cinsiyet yoktur. Arapçada ise kelimelerde cinsiyet vardır. Arapça tamlamalarda cinsiyet bakımından uyum olmalıdır. Arapça eril(müzekker) ve dişil (müennes) adlar: Arapça bir kelimenin dişil olduğu sonundaki şu harflerden anlaşılır: 1. Kelimenin sonundaki (kök harfi olmayan) ت ile e, a olarak okunan ه : امانت , هعبار 2. Uzun a gibi okunan ى: تقوى , مجرى 3. Â’ olarak okunan اء : صحرا , ثمرا (Osmanlıcada hemze düşürülmüş ve elif uzun ünlü olmuştur.) Dişil kelimeler iki gruba ayrılır: 1. Erkek sınıfından varlıkları gösterdikleri halde dişilik belirten harfler taşıyanlar. Bunlar sözde dişidir. Muaviye, Zekeriya gibi. 2. Dişi ya da dişi sayılan bir varlığı gösterdiği halde dişilik belirten harfleri bulunmayan kelimeler. Arz(yeryüzü), şems(güneş), Meryem gibi. Aşağıdaki kelimeler anlamca dişildir: 1. Kadın adları: Zeyneb, Meryem… 2. Dişi varlıkları gösteren kelimeler: ümm(anne), bint(kız),… 3. Ülke, şehir ve kabile adları: Mısır, Şam,… 4. Çift organların adları: ayn(göz), üzn(kulak), yed(el) 5. Rüzgar adları ve ateşe verilen çeşitli adlar:ccenub(güney yeli), şemal(kuzey yeli), nar(ateş),.. 6. İnsan dışındaki canlı varlıkların topluluk adları: ğanem(koyun), ibl(deve) ,… 7. Harf adları 8. Ay adları 9. Üç harften çok harfi bulunan bütün mastarlar 10. Belli kalıplarla yapılan çoğullar Bunlar dışında kalan bütün kelimeler eril sayılır. Ancak dişil sayılması gerekirken eril, eril sayılması gerekirken dişil sayılan kelimeler de vardır. Arapça adlarda sayı(kemiyet): Arapçada adlar sayı bakımından üç durumdadır. Tekil, ikili, çoğul. İkililer: Kurallıdırlar. Kelime sonuna ân ve eyn ekleriyle yapılır. Harfan, devleteyn,… Çoklular: Bunların bir kısmı kurallıdır. Kurallı olanların, eril ve dişil olmak üzere iki ayrı biçimleri vardır. 1. Eril Kurallı Çoğullar: Kelime sonuna ûn ve în ekleri getirilerek yapılır. Müslimîn, katibîn... 2. Dişil Kurallı Çoğullar: Kedlime sonuna ât eki getirilir. Mahlûkat, inkılabât,… Kuralsız çoğullara kırık (mükesser) çoğullar denir. Bunlar değişik kelime kalıplarıyla yapılır. 30’dan çok kalıbı vardır. câhil>cühelâ (fu’ala kalıbıyla yapılmış) Farsça kelimelerde sayı: Farsçada iki çoğul eki vardır. ân ve hâ. Ân, canlı varlıkları; hâ, cansız varlıkları çoğul yapar. Şahân(şahlar), bârânhâ(yağmurlar) gibi. Not: Osmanlıcada katmerli çoğul durumda kullanılan kelimeler de vardır. Bunlar genellikle kırık çoğul denen çoğulların çoğullarıdır. Kelb(köpek), kilâb(köpekler), kilâbat(köpeklerler) . Ya da Arapça çoğul durumda olan kelime Türkçe ya da Farsça çoğul eki almıştır. Cevâmi(camiler), cevâmi’hâ gibi. Ya da Farsça veya Türkçe çoğul olan kelime Arapça çoğul eki almıştır. Acibe, acayib, acayibat gibi. Yapılarına Göre Arapça Adlar:Arapça adlar yapılarına göre, donuk(câmid) ve türemiş(müştak) adlar olarak ikiye ayrılır. Donuk adların çoğu üç harflidir(kök harfler). 4 ve 5 harfli olanlar da vardır. Bir fiilden türememiş olanlardır. Ayn(göz), şems (güneş) kamer(ay) gibi. Türemiş olanlar ise bir fiilden türemiş olanlardır. Ketebe(yazdı), kitab, kâtib, mütakebe(yazışma), mektup, mekteb gibi. Arapçada türemiş kelimeler değişik kalıplarla yapılır. Farsça Adlar:Osmanlı Türkçesinde kullanılan Farsça kelimelerin çoğu ad sınıfındandır. Farsça adlar yapılarına göre basit, türemiş ve birleşik olarak gruplandırılır. Farsçada sık kullanılan ad yapım ekleri şunlardır: -gah: aramgah(dinlenme yeri)i habgah(uyku yeri), dergah(kapı önü), şamgah(akşam) ,bamgah(sabah) -istân: gülistan, sengistan, nahlistan(fidanlık), .. -zâr: çemenzar, harabezar,.. -sâr: çeşmesar(suyu bol yer), kuhsar (dağlık),.. -şen: Gülşen, .. -lah: senglah(taşlık),.. -kede: meykede(içki evi), mihmankede(konuk evi),.. -dan: sürmedan, çaydan,… -çe: bağçe, murçe(karıncacık), kemançe (-çe küçültme ekidir.) -hem: hem-cins, hem-şehri, hem-dil,…(eşitlik, ortaklık anlamı verir) -bân-vân: pasban(bekçi), bağban(bağcı), .. -ger: zerger(kuyumcu), palanger(semerci),.. -î: cengi(savaşçı), bazari(pazarcı) -gân: dihgan(çiftçi), bazargan(bezirgan,alım satım işi yapan) -kâr: bestekar, hizmetkar, -ende: ayende(gelen), revende(geçen), sazende(çalgıcı),.. -geri: zergeri(kuyumculuk), ahengeri (demircilik),.. -i, (g)i: hesti (varlık), nisti (yokluk), hubi (güzellik), bülendi (yükseklik),.. -iş: hahiş(isteyiş), daniş( bilme), naliş(inleme),… -ar: güftar( söyleme), didar(görme) -e: hande (gülüş), girye(ağlama), nale( inleme),…